Vəhy və onun növləri       Vəhy lüğətdə - xəbər, işarə, bildiriş, bir məlumatı çatdırmaq, məxfi söhbət, ilham və yazıdır. Bundan başqa “vəhy”  sürətlə çatdırılan xəbərə də aiddir (işarə, rəmz və yaxud səslə). Vəhy terminologiyada - ilahi peyğəmbərlərlə qeyb aləmi arasında yaranan mənəvi rabitədir və bu rabitə adi insanlara şamil deyil, yalnız seçilmiş insanlara aiddir.  Vəhy insanların dərkinə sığmayan bir xəbərdir.               Vəhy Quranda Qurani Kərimdə vəhy kəlməsi bu  mənalarda işlənmişdir: ilham, mələklər, şəyatin, insan, heyvan və yer. Vəhyin daha çox işlənən növü birbaşa olan vəhydir və bu növ peyğəmbərlərlə bağlıdır. Vəhy və onun xüsusunda olanlar peyğəmbərlərə…[...]

Quranın nuzulu və Besət Quranın nazil olması və Besət (vəhyin başlanğıcı) Quran neçə mərhələdə nazil olub?  Bəziləri 2-mərhələdə və bəziləri isə 3-mərhələdə deyiblər. Quran "lövhi-məhfuz"a nazil olub. ("Lövhi-məhfuz" səmada olan elə bir yerdir ki, onu dərk etmək bizim ağlımıza sığmır.)       بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ Xeyr, o (şe’r deyil) şanlı-şərəfli Qur’andır! O, lövhi-məhfuzdadır! (Qur’an Allah dərgahında qorunur. Ona şeytan əli dəyə bilməz, o heç zaman təhrif olunmaz!) (Buruc surəsi, ayə 21-22) "Lövhi-məhfuz"dan isə "beytul-məmur"a nazil olub.  Bəziləri qeyd edir ki, "beytul-məmur" peyğəmbərin qəlbidir. O 23-il ərzində tədricən nazil olub.                 …[...]

                 Nübuvi (peyğəmbərlərə gələn vəhy) vəhyin növləri   وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ         “(Heç bir bəşər övladına Allahla danışmaq müəssər olmaz, çünki bəşər övladı olan peyğəmbərlər maddi aləmdə, zaman və məkan daxilində olduqları halda, Allah qeyri-maddidir, zaman və məkan xaricindədir. Allahla onlar arasında minlərlə zülmət və nur pərdəsi vardır. Buna görə də Allahın peyğəmbərlərlə bir yerdə qarşı-qarşıya durub danışması qeyri-mümkündür). Allah bəşər övladı ilə (Musanın anası ilə olduğu kimi) ancaq vəhylə (ilham və röya ilə), yaxud…[...]

  Quranın toplanma mərhələləri   Qurani Kərim rəsmi şəkildə üç mərhələdə toplanmışdır:   1- Hifz mərhələsi, Peyğəmbərin (s) zamanında (hafizlər, Quranın əzbərlənməsi) 2- Kitabət mərhələsi, birinci xəlifə Əbubəkrin zamanında (müshəflərin yazılması və cəmi) 3- Qiraət mərhələsi, 3-cü xəlifənin zamanında (qiraətlərin toplanması və qarilər)   1- Hifz mərhələsi Peyğəmbərin (s) zamanında həzrətin səhabələri Quran əzbərləməyə daha çox diqqət edirdilər. Peyğəmbərə (s) nazil olan hər bir ayəni əvvəlcə həzrət onlar üçün oxuyurdu və sonra isə eşidənlər həmin ayəni əzbərləyirdilər. Tarixdə qeyd olunur ki, həmin zamanda Misirdən fərqli olaraq Ərəbistanda yazı vəsaitləri hələ tanınmamışdır. Həmçinin ərəblər güclü yaddaşa malik idilər . onlar üçün hər-hansı uzun şeri…[...]

Vəhy-katibləri Vəhy katiblərinin sayı barədə müxtəlif nəzərlər var. Hafiz ibn Əsakir (vəfatı h.q. 571-ci il) “Dəməşqin-tarixi” adlı kitabında 23 nəfərin adını qeyd etmişdir. Əbu Şamə 25 nəfərin adını qeyd etmiş. Şibr Əmlisi (vəfatı h.q. 1087-ci il) 40 nəfərin adı deyib. Hafiz Əraqi (vəfatı h.q. 806-cı il) 42 nəfəri deyib. Burhan Hələbi “Şəfa” kitabında bir haşiyədə 43 nəfərin adını vurğulamışdır.  Müctəhid Zəncani də onun fikrini təsdiqləmişdir. Qərb şərqşünaslarından olan fransız alimi Bleyşr deyir: “İlahi kəlamı yazanların sayı 40 nəfər idi”. Yuxarıda qeyd olunan tarixi mənbələrə əsasən katiblərin adını nəzərinizə çatdırırıq. Katiblər əsasən iki hissədən ibarət (Məkkə və Mədinə katibləri) olmuşdur: Məkkə…[...]

Tədrici nüzulun hikməti Quranın tədricən nazil olmasının bir sıra hikmətləri var ki, onlardan ən mühümləri bunlardır:   1.   Peyğəmbərin (s) qəlbini möhkəmlətmək.       Allah-təala “Furqan” surəsinin 32-ci ayəsində buyurur:   وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلا   “Küfr edənlər dedilər: “Nə üçün Quran ona bir yerdə (bütünlüklə) nazil olmayıb?” Onun vasitəsilə sənin qəlbinə sabitlik və möhkəmlik vermək üçün (onun nazil olması) belədir. Və onu yavaş-yavaş, bir-birinin ardınca (23 il ərzində müxtəlif həcmlərlə sənə) oxuduq”.   Muhəmməd (s) 23 il ərzində bir çox çətinlik və əzab-əziyyətlərlə qarşılaşırdı. Ayələrin tədricən,…[...]

  Quranın mənaları “Quran” sözünün mənası ilə bağlı beş nəzər vardır. O beş mənanı üç hissəyə bölmüşlər: 1 - “Quran” söz heç bir sözdən alınmamışdır. Əvvələr istifadə olunmamışdır. Allah onu ilk dəfə olaraq bu asimani kitaba ad kimi nazil etmişdir. Necə ki, Həzrət İsa (ə) və Musanın (ə) kitabının adını “Tövrat” və “İncil” qoymuşdur 2 - “Quran” sözü alınma sözdür və həmzəsizdir. a) “Quran” sözü “qarn” sözündən əmələ gəlmişdir və mənası “surələrin, ayələrin və hərflərin bir-birinə yaxın olmasıdır”. b) “Quran” - “qarain” sözündən alınıb və mənası belədir: “Quranın ayələri bir-birinə bənzərdir, ayələr bir-birini təsdiqləyir və yozur”.  3 - “Quran” sözü alınma sözdür…[...]

Hansı döyüş Quranın toplanmasına səbəb oldu?   Həzrəti Peyğəmbər (s) dünyasını dəyişdikdən sonra bir çox hadisələr baş verdi. Bunlardan biri də Yəmamə döyüşü idi ki, onun nəticəsi Quranın toplanmasına səbəb oldu. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, bu döyüşdə yetmişdən çox Quran qarisi öldürüldü. Həzrəti Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra baş verən bu döyüşdən müsəlmanlar çox narahat oldular. Xilafət məqamından qərar oldu ki, Quran rəsmi şəkildə cəm olunsun. Düşündülər ki, əgər Yəmamə müharibəsi kimi ikinci bir döyüş də baş versə Quranı sinələrində daşıyanların (hafizlərin) ölməsi nəticəsində İlahi kəlam aradan gedər. Yəmamə döyüşü Hgicrətin 9-cu ilində Yəmamə vilayətindən olan Müseyləmə Kəzzab bir dəstə ilə…[...]

Nə üçün Quran bütün məqsədlərini söz qəlibində bəyan etməmişdir? Quranın batininə və dərinliklərinə varmaq üçün Allah-təalanın məqsədlərindən çoxunu Quranın söz və zahirində axtarırıq. Bu, bir sıra çətinliklər yaradır, mənaların səhv başa düşülməsinə və şəxsi rəylərin Quran adından təqdim edilməsinə səbəb olur. Görəsən nə üçün Qurani-kərim özünün bütün ali məqsədlərini sözlərlə ifadə etməyib ki, anlaşılması daha asan olsun və yalnış yozumların qarşısı alınsın? Əllamə Təbətəbai bu suala belə cavab verir: 1 - İnsan bu dünya həyatında bütün daxili və xarici hissləri ilə maddiyatla əlaqədədir. Hətta düşüncəsi belə hissi məlumatlarına əsaslanır: yemək, içmək, oturmaq, durmaq, danışmaq, dinləmək və s. Bütün həyat fəaliyyətləri…[...]

Əli ibn Əbu Talibin Quranı toplaması Peyğəmbərdən (s) sonra İslamın ən böyük şəxsiyyəti olan və bütün sahələrdə öncül olmuş Əli ibn Əbu Talib nüzulun əvvəlindən Peyğəmbərin (s) xidmətində olmuş və vəhyi yazmışdır. Peyğəmbər (s) ömrünün son günlərində ona Quranı toplamağı əmr etdi: “Ey Əli! Quran mənim yatağımın yanında səhifələrdə və kağızlardadır. Quranı bir yerə yığın, yəhudilər Tövratı aradan apardığı kimi siz də Quranı zay etməyin”. Əli (ə) Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra Quran nazilolma ardıcıllığı ilə səhifələrə yığdı və altı ay müddətində bu işi tamamladı. Əlinin (ə) mushəfinin xüsusiyyətləri bunlar idi: Əli (ə) surələri nazilolma ardıcıllığına görə düzmüşdü; Əlinin (ə) mushəfinin…[...]

                         Quran necə toplandı     Xilafət məqamının göstərişi ilə səhabə qarilərdən bir qrupu Zeyd ibn Sabitin birbaşa idarəçiliyi altında Peyğəmbəri Əkrəmin (ə) evində olan və vəhy katiblərinin xətti ilə yazılan lövhə, kətif (qoyun və dəvə sümüyündən olan yazı vəsaiti) və ya səhabənin müshəfində olan surə və ayələri bir müshəfdə cəmləyib, nüsxələrini ətraflara göndərdilər.     Yəqubinin nəqlinə görə, Əbu Bəkirin nəzarəti ilə 25 nəfər ənsardan ibarət komitə təşkil edildi ki, bu işdə Zeydə yardım etsinlər. Onlara deyilmişdi ki, Quranı yazın və fəsahətli danışan Səid ibn Asa ərz edin.    Hişam…[...]

Qurani-Kərimin yazılması  Hər bir müsəlman üçün maraqlıdır ki, hal-hazırda əlində olan, heç bir dəyişikliyə və təhrifə uğramayan Qurani-kərim tarixin hansı eniş-yoxuşlarından keçib?    Tarix göstərir ki, camaat bu səmavi vəhyi çox heyrətlə qarşılamış onu əzbərləmək, yazmaq üçün bütün güc və imkanlarını sərf etmişlər. Onlar bu işi böyük bir həvəs və məhəbbətlə icra etmişlər. İslamın əvvəllərində Peyğəmbər (s) və onun səhabələri Quranı öz yaddaşlarına həkk edirdilər. Qeyd etmək lazımdır ki, ərəblər çox güclü hafizəyə malik idilər. Onlar uzun və böyük qəsidələri, divanları çox rahatlıqla əzbərləyir, bəzən də bir dəfə eşitməklə həmişəlik yadlarında saxlaya bilirdilər. Peyğəmbər (s) öz dostlarını ayə və surələri…[...]

  Quranın adları     Quran adlarının sayında alimlər və təfsirçilər arasında fikirayrılığı var. Təfsirçilərin bəziləri Quran üçün 43 ad, bəziləri 55 ad, bəziləri isə 80-ə qədər ad qeyd etmişlər. Bu fikirayrılığına səbəb adların seçimində müxtəlif üslubların olması və həmçinin Quran vəsflərinin onun adları ilə bir yerdə nəzərə alınmasıdır. Buna görə alimlər Quranın adlarını iki hissəyə bölüblər: "Quranın adları" və "Quranın vəsfləri".     Əhəmiyyət və çox işlənmə baxımından Quranın özündə aşağıdakı 4 ada daha çox rast gəlmək olar:  1. Quran:          بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ "Əksinə o, şanlı bir Qurandır..." ("Buruc" surəsi, ayə 21) 2. Kitab:         …[...]

Vəhyin tərifi   وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى    إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى    “Sizin yoldaşınız və dostunuz (Muhəmməd (s)) nə (əməldə səadət) yolundan çıxıb və nə də (əqidəsində haqdan) azıb”. “O, (Quranın və ilahi tapşırıqların çatdırılmasında) əsla nəfsi istəkləri ilə danışmır” (“Nəcm” surəsi, ayə 3-4). Quran tarixi vəhy ilə sıx bağlıdır. Çünki Quran ayələrinin nazil olması yalnız bu yolla mümkün olmuşdur. Vəhy seçilmiş bir insan ilə qeyb aləmi arasında bir rabitədir. Quran vəhyin nəticəsi və hasilidir. Odur ki, tarixçilərin çoxu Quran tarixinə vəhydən başlamışlar.   Lüğəvi mənası:   İbn Mənzur “Lisanul-ərəb” kitabında yazır: “Vəhyin mənası “işarə etmək”; “yazmaq və…[...]

“Quranın tarixi” “Quranın tarixi” dedikdə, Quranın nazil olduğu müddət ərzində nüzulla əlaqədar baş verən hadisələr: Quranın yığılması, yazılması və s. məsələlər nəzərdə tutulur. Bu bəhslər bizi Quranın tarixi hadisələri ilə tanış etdiyi üçün “Quranın tarixi” adlanır. “Quranın tarixi” terminini alman şərqşünası Teodor Nuldak işlətmişdir. O, öz doktorluq dissertasiyasını bu işə həsr etmiş, ondan sonra tələbə və həmkarları onun bu əsərini kitab halında çap etdirmişlər. “Quranın tarixi” mövzusunda ikinci əsəri isə şiə alimi Əbu Abdullah Zəncani yazmışdır. Quran ən mühüm və ən ali səmavi kitab olduğu üçün onun tarixi ilə tanışlığın xüsusi əhəmiyyəti var. Həmçinin, Qurani-kərimi düzgün başa düşmək üçün surələrin…[...]

Məkki və Mədəni surələr Müqəddəs Qurana böyük inayəti olan müsəlmanlar hətta ayələrin nazil olduğu zamanı və məkanları da qeyd edirdilər. Surələrin məkki və ya mədəni olmasını bilməyin ayələri tanımaqda çox böyük rolu var. Hicrətdən əvvəl, Məkkədə Peyğəmbərə (s) nazil olan ayələr məkki, hicrətdən sonra Mədinədə nazil olmuş ayələr isə mədəni ayələr hesab olunur. Məkki ayə və surələri tanımağın yolları Məkki surələrini mədəni surələrdən ayıra bilməyin bir sıra yolları var: Ayənin və ya surənin qısa olması; Əqidə və üsula dəvət; Müşriklərlə mübarizə və onların əqidələrinin tənqidi; Yaxşılıqlara və əxlaqi fəzilətlərə dəvət; Andların çoxluğu. Belə ki, məkki surələrdə 30-a yaxın and olduğu…[...]

Quranın ərəb dilində olması Bildiyimiz kimi Quran ərəb dilindədir. Bu mövzu Qurani-kərimin təxminən 50 ayəsində öz əksini tapmışdır: “Ərəbcə olan Quran” – kəlməsi 7 yerdə; “Ərəb dilində” – kəlməsi 42 yerdə; “Ərəbcə hökm” – kəlməsi isə bir dəfə gəlmişdir ki, hamısının mənası Quran ərəbcə nazil olduğunu bəyan edir. Quran ərəbcə nazil olması mövzusuna keçməmişdən öncə bir nöqtəni nəzərinizə çatdırmaq istərdik. Qövmünün hidayət üçün göndərilən hər bir ilahi səfir, o qövmün dilində danışa bilmişdir. Hər bir peyğəmbərin öz qövmü ilə eyni dildə danışa bilməsi Allahın dəyişməz qanunlarından olmuşdur. Bu qanun səmavi kitabların nazil olmasından həmişə əsas bir qanun olaraq qalmışdır: ……[...]

Quranın adlanması   الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجَا “Həmd olsun o Allaha ki, Quranı (mənasında və sözlərində) heç bir əyriliyə (yanlışlığa və ziddiyyətə) yol vermədən Öz bəndəsinə nazil etdi” (“Kəhf” surəsi, ayə 1). Keçən sayımızda Qurani-Kərimin adları və vəsfləri barədə söhbət açdıq. İndi isə bu asimani kitabın nə üçün Quran adlanmasını araşdıracağıq. Qeyd etmək lazımdır ki, Quranın 3 adı: “Zikr”, “Furqan”, “Kitab” digər səmavi kitablar üçün də işlədilmişdir. Yeganə “Quran” adı xüsusi bir ad kimi müsəlmanların səmavi kitabına verilmişdir. Qurani-Kərimin müsəlmanlar arasında, xüsusilə də İslam peyğəmbərinin (s) vəfatından sonra ən çox yayılmış adlarından biri…[...]

وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ "Doğrudan da Biz Quranda insanlar üçün bəlkə ibrət götürdülər deyə hər cür məsəl çəkdik. (Kəlmə və mənalarında) heç bir əyrilik olmayan ərəbcə bir Quran! Bəlkə çəkindilər"  ("Zumər surəsi", ayə 27-28). Müqəddimə     Quran elmləri, Quranı anlamaq və dərk etmək üçün onunla bağlı olan elmlərin toplusuna deyilir. Başqa sözlə, Quranın təfsirindən və İlahi ayələri dərk etməzdən əvvəl hər bir müfəssir və mühəqqiqin tanış olmasının lazım gəldiyi bəhslər Quran elmlərinin məcmusunu təşkil edir.     Zərqani Quran elminin tərifində deyir: "Quran elmləri nazil olma, tərtib,…[...]